Historisch verhaal van de Mariastraat / Hoofdstraat

Dat Apeldoorn nooit stadsrechten kreeg, heeft invloed gehad op de opbouw van de binnenstad. Er zijn geen stadsmuren, er is geen stadspoort en daardoor is er geen compact centrum. Daar waar steden in de regio vanaf de Middeleeuwen uitgroeiden tot handelscentra, was en bleef Apeldoorn eeuwenlang een kerkdorp, omringd door weilanden en bos.

Een pleisterplaats voor handelsreizigers

Ondanks dat nam Apeldoorn binnen de economische en bestuurlijke bedrijvigheid in de regio wel degelijk een belangrijke plek in. Door de centrale ligging op de kruising tussen de drukke noord-zuid- en west-oost-handelsroutes was Apeldoorn een pleisterplaats voor handelsreizigers. En vanwege haar neutraliteit, Apeldoorn hoefde als dorp niet trouw te zijn aan een landsheer, werd Apeldoorn al in de vijftiende eeuw vaak gekozen als locatie voor vergaderingen van onder andere het Hanzestedenverbond. Een gemeentehuis kwam er pas in 1842. Belangrijke bijeenkomsten vonden tot dan toe plaats in de Oude Mariakerk of in een zaal in een herberg.

Steegjes

Voor een dorp had Apeldoorn veel herbergen (tientallen) en cafés. De meeste daarvan bevonden zich aan de Dorpstraat, enkele in de zijstraatjes. Achter deze panden waren steegjes voor bevoorrading. Vaak bevonden zich hier ook de stalhouderijen voor paard en rijtuig van de logees van de herbergen. Het was vaak een drassige bedoening. Wegen en steegjes werden pas in de 18e eeuw met klinkers verhard. Een van die steegjes, de Achterstraat, liep vanaf een zijstraat van de Dorpstraat (nu Mariastraat) achter de herbergen tegenover het Raadhuisplein langs via de Bloemensteeg naar de Hoofdstraat. Op de plek van het huidige Achterom was de stalhouderij van herberg Het Wapen van Gelderland aan de Dorpstraat, tegenover het Raadhuisplein.

Dorpstraat Apeldoorn, Gezien in zuidelijke richting ter hoogte van de Korenstraat, tweede pand rechts de “Rode Saar” op de hoek van het Achterom. Datering: 1895-1905. Foto: CODA Beeldbank

Van bakkerij naar kunstgalerie

Apeldoorn groeide rond 1900 van dorp naar stad en de Dorpstraat werd een mondaine winkelstraat met een chique uitstraling. Oude panden werden vervangen door nieuwe panden in rijke bouwstijlen. Op de plek van herberg Het Wapen van Gelderland werd naar ontwerp van de Apeldoornse architect Andries van Driesum een Jugenstilwinkelpand gebouwd, bestemd voor de lunchroom van de familie Heins. Andries van Driesum tekende in die tijd voor tal van monumentale panden in ‘het nieuwe Apeldoorn’, zoals de villa’s in de nieuwe wijk de Parken en winkels in de Dorpstraat.

Andries van Driesum (1868-1925) | Foto: geheugenvanapeldoorn.nl

Ook het pand van de stalhouderij aan de achtersteeg werd opnieuw gebouwd, eveneens naar ontwerp van Van Driesum. Hierin vestigde Heins zijn bakkerij. De lunchroom/bakkerij blijft tientallen jaren in de familie. De opvolger van de oprichter, zijn zoon, blijkt naast bakker ook kunstliefhebber en –verzamelaar. Na zijn pensionering begin jaren zeventig besluit hij zijn kunstverzameling tentoon te stellen in de voormalige bakkerij, die hij dan Gallerij Het Achterom noemt. De galerie werd algauw een geliefde ontmoetingsplek voor Apeldoornse kunstenaars.

Banketbakkerij G.J. Heins, 1930-1940 | Foto: CODA Beeldbank

Bierbrouwerij

In 2009 werd het pandje, dat inmiddels ingesloten lag tussen nieuwbouw, gekocht door de vereniging Andries van Driesum, die het renoveerde. Veel karakteristieke details bleven daarbij behouden, waardoor de geschiedenis van het Achterom en de steeg zichtbaar blijven. In Het Achterom huist tegenwoordig de Apeldoornse stadsbierbrouwerij.