Historisch verhaal van het Raadhuisplein

Meer dan duizend jaar geleden stond op het Raadhuisplein de Oude Mariakerk. Boeren kwamen er samen voor gebed, viering, ontmoeting en vergadering. Rondom de kerk was landbouwgrond, behorend bij de boerderijen die verspreid in de omgeving lagen. Voor de kerk ontstond in de loop van de tijd een plek waar de boeren onderling hun waar verhandelden; een markt. Langs de markt verrezen herbergen waar handelsreizigers kwamen om wat te eten of er te overnachten en waar de dorpsraad bijeen kwam voor vergaderingen. De oorspronkelijke Mariakerk overleefde weer en wind niet en werd in de zestiende eeuw opnieuw opgebouwd. Toen Stadhouder Willem III een eeuw later het kasteeltje het Oude Loo kocht en regelmatig in Apeldoorn verbleef, werd de kerk ook bezocht door de stadhouderlijke en later koninklijke familie. 

Op het huidige Raadhuisplein kun je als je goed om je heen kijkt makkelijk terug in de tijd, ook al heeft het plein inmiddels een andere functie. De Mariakerk werd in 1835 afgebroken, maar de contouren ervan zie je terug in de koperkleurige lijnen die verwerkt zijn in de bestrating van het plein. Als je over het plein loopt, wandel je over de nog bestaande onder de grond liggende fundering van de oude kerk. De bomenrijen stonden vroeger ook op de plek waar ze zich nu bevinden. De voormalige herbergen, zoals Het Roode Hert en het Wapen van Gelderland, hebben plaatsgemaakt voor nieuwe panden, waarvan er vele ook al meer dan honderd jaar staan. Voorop het Raadhuisplein pronkt sinds 1913 het borstbeeld van Willem I, een geschenk van de Apeldoornse bevolking aan de gemeente.

Willem Frederik prins van Oranje Nassau werd na de Franse revolutie in 1813 de eerste koning van Nederland en heeft tijdens zijn koningschap (tot 1840) een belangrijke stempel gedrukt op de maatschappelijke en economische ontwikkeling van Apeldoorn. De koning had verschillende bijnamen, waaronder handelskoning en kanalenkoning. Als koning van Nederland wilde hij bijdragen aan de welvaart van zijn land. In Engeland, waar hij tijdens de Franse bezetting verbleef, was hij geïntrigeerd geraakt door waterwegen voor het vervoer van handelswaar. Willem I was degene die het kanaal van Hattem naar Apeldoorn liet graven. Willem I was ook degene die besloot dat de Mariakerk plaats maakte voor een raadhuis en dat er een nieuwe kerk gebouwd werd, dichterbij Paleis Het Loo, de huidige Grote Kerk, ook wel de Koninginnekerk.

Het oude Raadhuis in de periode 1843 tot 1898 , Foto: CODA Beeldbank

Tot aan het einde van de negentiende eeuw vinden er markten plaats op de plek voor het nieuwe raadhuis. Er is wekelijks een veemarkt, een korenmarkt, een botermarkt en een markt voor land- en tuinbouwartikelen. Tijdens de jaarmarkt is er kermis. Als het plein te klein wordt voor de steeds grotere toeloop van handelaren en kopers, koopt de gemeente in 1898 de weilanden en tuinen achter het raadhuis en bestemt deze voor de markt die deels overdekt wordt. Het plein voor het raadhuis blijft een centrale plek voor ontmoeting, feestelijkheden en vieringen, zoals de geboorte van prinses Juliana, het 25-jarig ambtsjubileum van Koningin Wilhelmina en de verloving van prinses Juliana en prins Bernhard.

Oude Raadhuis in periode 1898 tot en met de brand in 1943